18.04.2015 | focus Knack | door Guido Lauwaert
Fenomenale Viviane De Muynck in ‘GAZ’ van Theater Malpertuis
Regisseur Piet Arfeuille heeft de kracht van Tom Lanoye’s tekst en de macht van Viviane De Muynck de eer gelaten en die zelfs versterkt door woord en klank in een kale ruimte te plaatsen, met in het midden een podium op het podium.
Geen stormachtig applaus. Die zijn fake. Een warm, haast meelevend daarentegen. Dat kreeg Viviane De Muynck na afloop van de monoloog GAZ, voor haar geschreven door Tom Lanoye. Een grande dame van het theater. Zo maken ze er maar een paar in een eeuw.
Haar vertelling is niet te overtreffen. De beste versie van de monoloog hebben we dus gehad. Wie hem ook zal spelen, zij zal altijd moeten onderdoen voor die van Viviane De Muynck. Als deze productie het theaterfestival niet haalt, vernedert de jury het festival én zichzelf. En hij verdient vertaald te worden – even overwippen naar Multatuli en een parafrase maken van het slot van Max Havelaar ‘in de talen die ik ken, en in de vele talen die ik leren kan, om te vragen aan Europa wat ik vruchteloos heb gezocht in de Nederlanden. Zodat in alle steden met een gedegen theater dit uitzonderlijk teder en tegelijk scherp pleidooi kan worden gespeeld met een lofzang als dit: er is een apologie van een moeder over de daad van haar zoon, met als centrale retorische vraag: is hij een misdadiger of een held?’
Niet zozeer de daad, een aanslag in het hart van Europa, verdedigt zij en detail. Wat zij vertelt, is de nageboorte van de onttroning van haar zoon door de maatschappij, bij monde van de verhoorders van de politie en het gerecht. De essentie van de ondervragingen balt zij samen, om haar dode zoon levend te houden. Hij werd geboren met een keizersnee, een sectio caesarea. Zoveel jaren later, het huis uit, jong volwassen, is hij neergeschoten na een aanslag, maar zijn wij voor zijn daad niet allemaal verantwoordelijk? Zowel de Christelijke als de Islamitische opvoeding is een indoctrinatie: het temmen van de feeks in elk van ons. Daarenboven: de terrorist is een filosoof, zoals de filosoof een terrorist is. Beide zijn moraalridders.
Voor een moeder kan een kind niet schuldig zijn. Zolang zij leeft is het haar zoon [of dochter], zijn/haar verdediger. Vanuit de geestelijke navel tussen moeder en kind kan zij als geen ander zijn daden duiden, zonder ze goed te praten of af te keuren. Tom Lanoye heeft dit goed verwoord, Viviane De Muynck het meesterlijk verantwoord.
Zoals de auteur de verdedigingsrede in zijn hoofd als zaad heeft gepland en geschapen op het toetsenbord – groeit de vrucht in de buik en wordt hij gebaard uit de mond van de actrice. Waarna hij afstand neemt en haar met de verbale vormgeving laat zitten. Lanoye heeft dat goed begrepen. Er schuilt een dubbele betekenis in de eerste helft van de korte verwijzing naar de man: ‘Zijn vader heeft hij nooit gekend, dat klopt. Aan die lafaard maak ik geen woorden vuil. Ik was zes maanden zwanger. Weg!’
Viviane De Muynck speelt naar het publiek toe, maar er niet óp. Het is een monologue intérieur, als voordracht gebracht.
Een voordracht binnen de eigen atmosfeer. Haar bewegingen zijn kort gehouden, miniatuurtjes haar subtiele mimiek. Slechts eenmaal strekt zij haar handen ten hemel. Kort; twee, hooguit drie seconden, om dan langzaam de armen te laten zakken. De goede verstaander heeft echter begrepen dat boven ooghoogte het extremisme begint. De militaire groet is daar het symbool van.
Regisseur Piet Arfeuille heeft de kracht van de tekst en de macht van Viviane De Muynck de eer gelaten en die zelfs versterkt door woord en klank in een kale ruimte te plaatsen, met in het midden een podium op het podium. Op een kort zitmoment van de actrice na blijft hij ongebruikt. Zij heeft geen podium nodig, het is een schavot. De vlakke vloer is haar bewegingsruimte. Daarom zou GAZ [met Viviane De Muynck] gloriëren, zelfs in bijvoorbeeld de lege ruimte van de galerie De Zwarte Panter.
Het enige minpunt van de regie, maar die mag geen ster kosten, zijn de twee korte interventies via de klankkasten. Storingen op de lijn. En had ik het voor het zeggen, zou ik de dreuntoon bij aanvang niet fortissimo brengen, maar en sourdine houden. Met een gezoem de zoektocht aangevend naar de wijze waarop zij haar pleidooi beeld en klank zal geven.
Een driekroon, GAZ van theater Malpertuis. Een wereldreis waard. De parel op de tiara kwam er tijdens het applaus. Nadat Viviane De Muynck het publiek met een lichte buiging bedankt, en de auteur, de regisseur en alle medewerkers op het podium wenkte, en er een nieuwe dankgroet volgt, zet zij een paar stappen naar voor, vraagt met een handgebaar om stilte en citeert dan een geliefde kunstbroeder op zijn typisch bezwerende, Brabantse toon: ‘Zoals Wannes Van de Velde al zei: “Ne zanger is een groep!”‘