04.04.2016 | De Volkskrant | door Hein Janssen
Eelco Smits speelt Liliom knap: aards, laconiek en een beetje eng
Regisseur Van den Berghe heeft meerstemmige zang en rariteiten toegevoegd waardoor je goed bij de les blijft. Eelco Smits speelt de titelrol knap: aards, laconiek en soms een beetje eng.
Een kermisjongen verliefd wordt op een jong meisje. Het is een bekend gegeven in films en toneelstukken en zo’n jongen is ook hoofdpersonage in het toneelstuk Liliom van de Hongaarse schrijver Ferenc Molnár (1878-1952). Hij is hier niet of nauwelijks bekend, maar heeft niettemin een groot aantal toneelstukken op zijn naam. Bij TA2 en Frascati Producties wordt het stuk nu geregisseerd door Julie van den Berghe. TA2 is de talentondersteunende afdeling van Toneelgroep Amsterdam. Een beetje raar is dat wel, want Van den Berghe wordt komend seizoen artistiek leider bij het Noord Nederlands Toneel, als opvolger van Ola Mafaalani. Van talent naar topvrouw – en dat binnen een jaar.
Liliom is een zwart-romantisch stuk met nogal wat uitweidingen en allerlei schetsmatige bijfiguren, gesitueerd in een volkswijk in Boedapest begin 20ste eeuw. Liliom (Eelco Smits) is het type ruwe bolster blanke pit. Hij verdient zijn geld met optredens in de kermisattractie van zijn bazin (Janni Goslinga). Het jonge meisje Julie (Hélène Devos) sluit hem in haar amen. Maar rust vindt Liliom niet – hij is agressief, slaat zijn geliefde, heeft foute vrienden, gaat gokken en wil naar Amerika. Op de vlucht voor de politie klimt hij uiteindelijk in een elektriciteitsmast en elektrocuteert zichzelf.
Het toneelbeeld bestaat uit het houten staketsel van een carrousel. Daaromheen schuivende panelen en rails waarop Liliom de trein van Boedapest naar Wenen kan horen, als symbool voor de verte waarnaar hij verlangt. Als toneelstuk is Liliom een mix van Georg Büchners Woyzeck (1837) en Kasimir en Karoline van Ödön von Horváth (1932) – literaire ideeënstukken met een romantisch-avontuurlijke inslag. De voorstelling begint in een soort hiernamaals waarin een Magistraat (Chris Nietvelt) Liliom ondervraagt en hem veroordeelt tot zestien jaar vagevuur – want ‘pas als je vergeten bent, ben je gestorven’.
Vanuit die raamvertelling volgen we Liliom langs zijn onrustige levenspad in een reeks scènes die soms flink zijn aangezet (schreeuwende politiemannen, een heerlijk robuuste kermismadam van Goslinga) maar af en toe ook rust en intimiteit krijgen.
Eelco Smits speelt de titelrol knap: aards, laconiek en soms een beetje eng. Hélène Devos is een energieke Julie, maar door haar iets te rappe tempo af en toe helaas onverstaanbaar. Van den Berghe heeft allerlei geluidseffecten, meerstemmige zang en rariteiten toegevoegd waardoor je goed bij de les blijft. Want hoe maf en eigengereid haar voorstelling soms ook is, als Liliom en Julie (dan gespeeld door Chris Nietvelt) aan het eind op bezonken toon hun omstandigheden beschouwen, is er eindelijk rust in de tent. De mallemolen van het leven is tot stilstand gekomen.